Πριν από περίπου 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, το Σύμπαν ξεκίνησε με μια ραγδαία έκρηξη που ονομάζουμε Big Bang. Μετά από αυτή την αρχική διαστολή, η οποία διήρκεσε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, η βαρύτητα άρχισε να επιβραδύνει το Σύμπαν. Αλλά αυτό δεν θα έμενε έτσι. Εννέα δισεκατομμύρια χρόνια μετά την έναρξη του Σύμπαντος, η διαστολή του άρχισε να επιταχύνεται, καθοδηγούμενη από μια άγνωστη δύναμη που οι επιστήμονες ονόμασαν σκοτεινή ενέργεια.
Τι είναι η σκοτεινή ενέργεια
Η σύντομη απάντηση είναι: Δεν ξέρουμε. Ξέρουμε όμως ότι υπάρχει, ότι κάνει το Σύμπαν να διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό και ότι περίπου το 68,3 έως 70% του Σύμπαντος αποτελείται από σκοτεινή ενέργεια.
Όλα ξεκίνησαν με τους Κηφείδες
Η σκοτεινή ενέργεια ανακαλύφθηκε μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Αλλά η προέλευσή της στην επιστημονική μελέτη πηγαίνει πίσω στο 1912, όταν η Αμερικανίδα αστρονόμος Henrietta Swan Leavitt έκανε μια σημαντική ανακάλυψη χρησιμοποιώντας τις μεταβλητές Κηφείδες, μια κατηγορία αστέρων των οποίων η λαμπρότητα μεταβάλλεται με μια κανονικότητα που εξαρτάται από τη φωτεινότητα του αστέρα.
Όλοι οι αστέρες Κηφείδες με μια συγκεκριμένη περίοδο (η περίοδος ενός Κηφείδη είναι ο χρόνος που χρειάζεται για να γίνει από φωτεινός, αμυδρός και πάλι φωτεινός) έχουν το ίδιο απόλυτο μέγεθος ή την ίδια λαμπρότητα - την ποσότητα φωτός που εκπέμπουν. Η Leavitt μέτρησε αυτούς τους αστέρες και απέδειξε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της κανονικής περιόδου φωτεινότητας και της λαμπρότητας. Τα ευρήματα της Leavitt έδωσαν τη δυνατότητα στους αστρονόμους να χρησιμοποιήσουν την περίοδο και τη λαμπρότητα ενός αστέρα για να μετρήσουν τις αποστάσεις μεταξύ της Γης και των Κηφείδων αστέρων σε μακρινούς γαλαξίες (και του δικού μας Γαλαξία).
Περίπου την ίδια εποχή, ο αστρονόμος Vesto Slipher παρατήρησε σπειροειδείς γαλαξίες χρησιμοποιώντας τον φασματογράφο του τηλεσκοπίου του, μια συσκευή που χωρίζει το φως στα χρώματα που το συνθέτουν, όπως ένα πρίσμα χωρίζει το φως σε ένα ουράνιο τόξο. Χρησιμοποίησε τον φασματογράφο, μια σχετικά νέα εφεύρεση εκείνη την εποχή, για να δει τα διαφορετικά μήκη κύματος του φωτός που προέρχονταν από τους γαλαξίες σε διαφορετικές φασματικές γραμμές. Με τις παρατηρήσεις του, ο Silpher ήταν ο πρώτος αστρονόμος που παρατήρησε πόσο γρήγορα απομακρύνεται ο γαλαξίας από εμάς, που ονομάζεται μετατόπιση προς το ερυθρό, σε μακρινούς γαλαξίες. Αυτές οι παρατηρήσεις θα αποδειχθούν κρίσιμες για πολλές μελλοντικές επιστημονικές ανακαλύψεις, συμπεριλαμβανομένης της ανακάλυψης της σκοτεινής ενέργειας.
Η μετατόπιση προς το ερυθρό είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται όταν τα αστρονομικά αντικείμενα απομακρύνονται από εμάς και το φως που προέρχεται από αυτά τα αντικείμενα απλώνεται. Το φως συμπεριφέρεται σαν κύμα και το κόκκινο φως έχει το μεγαλύτερο μήκος κύματος. Έτσι, το φως που προέρχεται από αντικείμενα που απομακρύνονται από εμάς έχει μεγαλύτερο μήκος κύματος, εκτεινόμενο προς το "κόκκινο άκρο" του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος.
Ανακαλύπτοντας ένα διαστελλόμενο Σύμπαν
Η ανακάλυψη της γαλαξιακής ερυθράς μετατόπισης, η σχέση περιόδου-φωτεινότητας των μεταβλητών Κηφείδων και η νεοαποκτηθείσα ικανότητα μέτρησης της απόστασης ενός άστρου ή ενός γαλαξία έπαιξαν τελικά ρόλο στο να παρατηρήσουν οι αστρονόμοι ότι οι γαλαξίες απομακρύνονταν από εμάς με την πάροδο του χρόνου, γεγονός που έδειξε πώς το Σύμπαν διαστέλλεται. Στα χρόνια που ακολούθησαν, διάφοροι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο άρχισαν να συναρμολογούν τα κομμάτια ενός διαστελλόμενου Σύμπαντος.
Το 1922, ο Ρώσος επιστήμονας και μαθηματικός Alexander Friedmann δημοσίευσε μια εργασία που περιγράφει λεπτομερώς πολλαπλές πιθανότητες για την ιστορία του Σύμπαντος. Η εργασία, η οποία βασιζόταν στη θεωρία της γενικής σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν που δημοσιεύθηκε το 1917, συμπεριέλαβε την πιθανότητα ότι το Σύμπαν διαστέλλεται.
Το 1927, ο Βέλγος αστρονόμος Georges Lemaître, ο οποίος λέγεται ότι δεν γνώριζε το έργο του Friedmann, δημοσίευσε μια εργασία στην οποία συνυπολογιζόταν και η θεωρία της γενικής σχετικότητας του Einstein. Και, ενώ ο Einstein ανέφερε στη θεωρία του ότι το Σύμπαν ήταν στατικό, ο Lemaître έδειξε πώς οι εξισώσεις της θεωρίας του Einstein στην πραγματικότητα υποστηρίζουν την ιδέα ότι το Σύμπαν δεν είναι στατικό αλλά, στην πραγματικότητα, διαστέλλεται.
Ο αστρονόμος Edwin Hubble επιβεβαίωσε ότι το Σύμπαν διαστέλλεται το 1929 χρησιμοποιώντας παρατηρήσεις που έκανε ο συνεργάτης του, αστρονόμος Milton Humason. Ο Humason μέτρησε την ερυθρή μετατόπιση των σπειροειδών γαλαξιών. Στη συνέχεια, ο Hubble και ο Humason μελέτησαν αστέρια Κηφείδη σε αυτούς τους γαλαξίες, χρησιμοποιώντας τα για να προσδιορίσουν την απόσταση των γαλαξιών τους (ή νεφελωμάτων, όπως τα ονόμασαν). Συνέκριναν τις αποστάσεις αυτών των γαλαξιών με την ερυθρά μετατόπισή τους και παρακολούθησαν πώς όσο πιο μακριά βρίσκεται ένα αντικείμενο, τόσο μεγαλύτερη είναι η ερυθρά μετατόπισή του και τόσο πιο γρήγορα απομακρύνεται από εμάς. Το ζεύγος διαπίστωσε ότι αντικείμενα όπως οι γαλαξίες απομακρύνονται από τη Γη τόσο πιο γρήγορα όσο πιο μακριά βρίσκονται, με ρυθμό που φτάνει τις εκατοντάδες χιλιάδες μίλια ανά δευτερόλεπτο - μια παρατήρηση που είναι πλέον γνωστή ως νόμος του Hubble ή νόμος Hubble- Lemaître. Το Σύμπαν, επιβεβαίωσαν, διαστέλλεται πραγματικά.
Η διαστολή επιταχύνεται, όπως δείχνουν οι υπερκαινοφανείς (supernovae)
Οι επιστήμονες πίστευαν προηγουμένως ότι η διαστολή του Σύμπαντος πιθανότατα θα επιβραδυνόταν από τη βαρύτητα με την πάροδο του χρόνου, μια προσδοκία που υποστηρίζεται από τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Einstein. Ωστόσο, το 1998 όλα άλλαξαν όταν δύο διαφορετικές ομάδες αστρονόμων που παρατηρούσαν μακρινά σουπερνόβα παρατήρησαν ότι (σε μια ορισμένη ερυθρά μετατόπιση) οι αστρικές εκρήξεις ήταν πιο αμυδρές από ό,τι αναμενόταν. Επικεφαλής αυτών των ομάδων ήταν οι αστρονόμοι Adam Riess, Saul Perlmutter και Brian Schmidt. Αυτή η τριάδα κέρδισε το 2011 το βραβείο Νόμπελ Φυσικής για αυτό το έργο.
Αν και οι αμυδρές υπερκαινοφανείς μπορεί να μην φαίνονται σαν ένα σημαντικό εύρημα, οι αστρονόμοι αυτοί εξέταζαν υπερκαινοφανείς τύπου 1α, οι οποίοι είναι γνωστό ότι έχουν ένα συγκεκριμένο επίπεδο λαμπρότητας. Ήξεραν λοιπόν ότι πρέπει να υπάρχει κάποιος άλλος παράγοντας που κάνει αυτά τα αντικείμενα να φαίνονται πιο αμυδρά. Οι επιστήμονες μπορούν να προσδιορίσουν την απόσταση (και την ταχύτητα) χρησιμοποιώντας τη φωτεινότητα ενός αντικειμένου, και τα πιο αμυδρά αντικείμενα είναι συνήθως πιο μακριά (αν και η περιβάλλουσα σκόνη και άλλοι παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν την αμυδρότητα ενός αντικειμένου). Αυτό οδήγησε τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι αυτοί οι υπερκαινοφανείς ήταν πολύ πιο μακριά από ό,τι περίμεναν εξετάζοντας τις ερυθρές μετατοπίσεις τους.
Χρησιμοποιώντας τη φωτεινότητα των αντικειμένων, οι ερευνητές προσδιόρισαν την απόσταση αυτών των υπερκαινοφανών. Και χρησιμοποιώντας το φάσμα, μπόρεσαν να υπολογίσουν την ερυθρά μετατόπιση των αντικειμένων και, ως εκ τούτου, πόσο γρήγορα απομακρύνονται από εμάς. Διαπίστωσαν ότι οι υπερκαινοφανείς δεν ήταν τόσο κοντά όσο αναμενόταν, πράγμα που σημαίνει ότι είχαν απομακρυνθεί από εμάς πιο γρήγορα από ό,τι αναμενόταν. Οι παρατηρήσεις αυτές οδήγησαν τους επιστήμονες στο τελικό συμπέρασμα ότι το ίδιο το Σύμπαν πρέπει να διαστέλλεται ταχύτερα με την πάροδο του χρόνου.
Ενώ άλλες πιθανές εξηγήσεις για αυτές τις παρατηρήσεις έχουν διερευνηθεί, οι αστρονόμοι που μελετούν ακόμη πιο μακρινούς υπερκαινοφανείς ή άλλα κοσμικά φαινόμενα τα τελευταία χρόνια συνέχισαν να συγκεντρώνουν στοιχεία και να ενισχύουν την ιδέα ότι το Σύμπαν διαστέλλεται ταχύτερα με την πάροδο του χρόνου, ένα φαινόμενο που σήμερα ονομάζεται Κοσμική Επιτάχυνση.
Όμως, καθώς οι επιστήμονες οικοδομούσαν μια υπόθεση για την Κοσμική Επιτάχυνση, προβληματίστηκαν επίσης: Γιατί; Τι μπορεί να οδηγεί το Σύμπαν να επεκτείνεται γρηγορότερα με την πάροδο του χρόνου; Και εδώ μπαίνει στην κουβέντα η σκοτεινή ενέργεια!
Τι «ακριβώς» είναι η Σκοτεινή Ενέργεια;
Αυτή τη στιγμή, η σκοτεινή ενέργεια είναι απλώς το όνομα που έδωσαν οι αστρονόμοι στο μυστηριώδες "κάτι" που προκαλεί τη διαστολή του Σύμπαντος με επιταχυνόμενο ρυθμό.
Η σκοτεινή ενέργεια έχει περιγραφεί από ορισμένους ως μια αρνητική πίεση που ωθεί το διάστημα προς τα έξω. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε αν η σκοτεινή ενέργεια έχει την επίδραση οποιουδήποτε είδους δύναμης. Κυκλοφορούν πολλές ιδέες σχετικά με το τι θα μπορούσε να είναι η σκοτεινή ενέργεια. Ακολουθούν τέσσερις κύριες εξηγήσεις για τη σκοτεινή ενέργεια. Λάβετε υπόψη ότι είναι πιθανό να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Ενέργεια Κενού
Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η σκοτεινή ενέργεια είναι μια θεμελιώδης, πάντα παρούσα ενέργεια υποβάθρου στο διάστημα, γνωστή ως ενέργεια κενού, η οποία θα μπορούσε να είναι ίση με την κοσμολογική σταθερά, έναν μαθηματικό όρο στις εξισώσεις της θεωρίας της γενικής σχετικότητας του Einstein. Αρχικά, η σταθερά υπήρχε για να αντισταθμίζει τη βαρύτητα, με αποτέλεσμα ένα στατικό Σύμπαν. Όταν όμως ο Hubble επιβεβαίωσε ότι το Σύμπαν στην πραγματικότητα διαστέλλεται, ο Einstein αφαίρεσε τη σταθερά, αποκαλώντας την "τη μεγαλύτερη γκάφα μου", σύμφωνα με τον φυσικό George Gamow.
Όταν όμως αργότερα ανακαλύφθηκε ότι η διαστολή του Σύμπαντος στην πραγματικότητα επιταχυνόταν, ορισμένοι επιστήμονες πρότειναν ότι μπορεί πράγματι να υπάρχει μια μη μηδενική τιμή της κοσμολογικής σταθεράς που είχε προηγουμένως διαψευστεί. Πρότειναν ότι αυτή η πρόσθετη δύναμη θα ήταν απαραίτητη για την επιτάχυνση της διαστολής του Σύμπαντος. Αυτό θεωρούσαν ότι αυτή η μυστηριώδης συνιστώσα θα μπορούσε να αποδοθεί σε κάτι που ονομάζεται "ενέργεια κενού", η οποία είναι μια θεωρητική ενέργεια υποβάθρου που διαπερνά όλο το Διάστημα.
Το Διάστημα δεν είναι ποτέ ακριβώς άδειο. Σύμφωνα με την κβαντική θεωρία πεδίου, υπάρχουν εικονικά σωματίδια ή ζεύγη σωματιδίων και αντισωματιδίων. Πιστεύεται ότι αυτά τα εικονικά σωματίδια αλληλοεξουδετερώνονται σχεδόν αμέσως μόλις εμφανιστούν στο Σύμπαν, και ότι αυτή η πράξη του να ξεπηδούν και να εξαφανίζονται θα μπορούσε να καταστεί δυνατή από την "ενέργεια του κενού" που γεμίζει το Σύμπαν και σπρώχνει το χώρο προς τα έξω.
Αν και αυτή η θεωρία έχει αποτελέσει δημοφιλές θέμα συζήτησης, οι επιστήμονες που ερευνούν αυτή την επιλογή έχουν υπολογίσει πόση ενέργεια κενού θα έπρεπε θεωρητικά να υπάρχει στο Διάστημα. Έδειξαν ότι είτε θα έπρεπε να υπάρχει τόση πολλή ενέργεια κενού ώστε, στην αρχή, το Σύμπαν θα είχε επεκταθεί προς τα έξω τόσο γρήγορα και με τόση δύναμη που δεν θα μπορούσαν να έχουν σχηματιστεί αστέρια ή γαλαξίες, είτε... δεν θα έπρεπε να υπάρχει απολύτως καθόλου. Αυτό σημαίνει ότι η ποσότητα της ενέργειας κενού στο σύμπαν πρέπει να είναι πολύ μικρότερη απ' ό,τι είναι σε αυτές τις προβλέψεις. Ωστόσο, αυτή η ασυμφωνία δεν έχει ακόμη επιλυθεί και έχει κερδίσει ακόμη και το προσωνύμιο "το πρόβλημα της κοσμολογικής σταθεράς".
Πεμπτουσία
Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η σκοτεινή ενέργεια θα μπορούσε να είναι ένα είδος ενεργειακού ρευστού ή πεδίου που γεμίζει τον χώρο, συμπεριφέρεται με αντίθετο τρόπο από την κανονική ύλη και μπορεί να ποικίλει ως προς την ποσότητα και την κατανομή της στον χρόνο και στον χώρο. Αυτή η υποθετική εκδοχή της σκοτεινής ενέργειας έχει πάρει το παρατσούκλι πεμπτουσία από το θεωρητικό πέμπτο στοιχείο που συζητήθηκε από τους Αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους.
Ορισμένοι επιστήμονες έχουν προτείνει ακόμη ότι η πεμπτουσία θα μπορούσε να είναι ένας συνδυασμός σκοτεινής ενέργειας και σκοτεινής ύλης, αν και οι δύο αυτές ουσίες θεωρούνται σήμερα εντελώς ξεχωριστές μεταξύ τους. Ενώ και οι δύο αποτελούν μεγάλα μυστήρια για τους επιστήμονες, η σκοτεινή ύλη θεωρείται ότι αποτελεί περίπου το 85% της συνολικής ύλης στο Σύμπαν.
Ρυτίδες του Διαστήματος
Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η σκοτεινή ενέργεια θα μπορούσε να είναι ένα είδος ελαττώματος στον ιστό του ίδιου του Σύμπαντος- ελαττώματα όπως οι κοσμικές χορδές, οι οποίες είναι υποθετικές μονοδιάστατες "ρυτίδες" που πιστεύεται ότι σχηματίστηκαν στο πρώιμο Σύμπαν.
Ένα σφάλμα της Γενικής Σχετικότητας
Κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η σκοτεινή ενέργεια δεν είναι κάτι φυσικό που μπορούμε να ανακαλύψουμε. Αντίθετα, πιστεύουν ότι θα μπορούσε να υπάρχει ένα ζήτημα με τη γενική σχετικότητα και τη θεωρία του Einstein για τη βαρύτητα και το πώς αυτή λειτουργεί στην κλίμακα του παρατηρήσιμου Σύμπαντος. Στο πλαίσιο αυτής της εξήγησης, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι δυνατόν να τροποποιήσουμε την κατανόηση της βαρύτητας με τρόπο που να εξηγεί τις παρατηρήσεις του Σύμπαντος που έγιναν χωρίς την ανάγκη της σκοτεινής ενέργειας. Ο Einstein πρότεινε στην πραγματικότητα μια τέτοια ιδέα το 1919 που ονομάζεται μονοτροπική βαρύτητα, μια τροποποιημένη εκδοχή της γενικής σχετικότητας που οι επιστήμονες σήμερα πιστεύουν ότι δεν θα απαιτούσε σκοτεινή ενέργεια για να δώσει νόημα στο Σύμπαν.
Τι περιμένουμε να μάθουμε στο μέλλον για την Σκοτεινή Ενέργεια
Η σκοτεινή ενέργεια είναι ένα από τα μεγάλα μυστήρια του Σύμπαντος. Εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες διατυπώνουν θεωρίες για το διαστελλόμενο Σύμπαν μας. Τώρα, για πρώτη φορά, διαθέτουμε αρκετά ισχυρά εργαλεία ώστε να θέσουμε αυτές τις θεωρίες σε δοκιμασία και να ερευνήσουμε πραγματικά το μεγάλο ερώτημα: "Τι είναι η σκοτεινή ενέργεια;"
Η NASA διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην αποστολή Euclid του ESA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος) (εκτοξεύεται το 2023), η οποία θα δημιουργήσει έναν τρισδιάστατο χάρτη του σύμπαντος για να δει πώς η ύλη έχει διαχωριστεί από τη σκοτεινή ενέργεια με την πάροδο του χρόνου. Ο χάρτης αυτός θα περιλαμβάνει παρατηρήσεις δισεκατομμυρίων γαλαξιών που βρίσκονται σε απόσταση έως και 10 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη.
Διαβάστε επίσης
Το διαστημικό τηλεσκόπιο Nancy Grace Roman της NASA, το οποίο πρόκειται να εκτοξευθεί τον Μάιο του 2027, έχει σχεδιαστεί για να διερευνήσει τη σκοτεινή ενέργεια, μεταξύ πολλών άλλων επιστημονικών θεμάτων, και θα δημιουργήσει επίσης έναν τρισδιάστατο χάρτη σκοτεινής ύλης. Η ανάλυση του Roman θα είναι εξίσου ευκρινής με εκείνη του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble της NASA, αλλά με οπτικό πεδίο 100 φορές μεγαλύτερο, επιτρέποντάς του να καταγράφει πιο εκτεταμένες εικόνες του Σύμπαντος. Αυτό θα επιτρέψει στους επιστήμονες να χαρτογραφήσουν πώς η ύλη είναι δομημένη και εξαπλωμένη στο Σύμπαν και να διερευνήσουν πώς συμπεριφέρεται και έχει αλλάξει η σκοτεινή ενέργεια με την πάροδο του χρόνου. Το Roman θα διεξάγει επίσης μια πρόσθετη έρευνα για την ανίχνευση υπερκαινοφανών τύπου Ia.
Εκτός από τις αποστολές και τις προσπάθειες της NASA, το Παρατηρητήριο Vera C. Rubin, το οποίο υποστηρίζεται από μια μεγάλη συνεργασία που περιλαμβάνει το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ και βρίσκεται υπό κατασκευή στη Χιλή, είναι επίσης έτοιμο να υποστηρίξει τις ολοένα και αυξανόμενες γνώσεις μας για τη σκοτεινή ενέργεια. Το επίγειο παρατηρητήριο αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2025.
Οι συνδυασμένες προσπάθειες των Euclid, Roman και Rubin θα εγκαινιάσουν μια νέα "χρυσή εποχή" της Κοσμολογίας, κατά την οποία οι επιστήμονες θα συλλέξουν πιο λεπτομερείς πληροφορίες από ποτέ για τα μεγάλα μυστήρια της σκοτεινής ενέργειας.
Επιπλέον, το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, το ισχυρότερο και μεγαλύτερο διαστημικό τηλεσκόπιο στον κόσμο, στοχεύει να συμβάλει σε διάφορους ερευνητικούς τομείς και θα συνεισφέρει στις μελέτες της σκοτεινής ενέργειας.
Η αποστολή SPHEREx (Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization, and Ices Explorer) της NASA, η οποία έχει προγραμματιστεί να εκτοξευθεί το αργότερο τον Απρίλιο του 2025, έχει ως στόχο να διερευνήσει την προέλευση του Σύμπαντος. Οι επιστήμονες αναμένουν ότι τα δεδομένα που θα συλλεχθούν με το SPHEREx, το οποίο θα ερευνήσει ολόκληρο τον ουρανό κοντά στο υπέρυθρο φάσμα, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 450 εκατομμυρίων γαλαξιών, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην περαιτέρω κατανόηση της σκοτεινής ενέργειας.
Η NASA υποστηρίζει επίσης ένα εθελοντικό επιστημονικό πρόγραμμα με την ονομασία Dark Energy Explorers, το οποίο δίνει τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε στον κόσμο, ακόμη και σε όσους δεν έχουν επιστημονική κατάρτιση, να βοηθήσει στην αναζήτηση απαντήσεων για τη σκοτεινή ενέργεια.
Τέλος, όπως διευκρινίζει η Chelsea Gohd του JPL της NASA, η σκοτεινή ενέργεια δεν είναι το ίδιο με τη σκοτεινή ύλη. Η κύρια ομοιότητα τους είναι ότι δεν ξέρουμε ακόμα τι είναι!
